Bukalemun
Chamaeleo chamaeleon
Bukalemunu ilginç kılan tek özellik, kendi rengi üzerindeki şaşırtıcı hakimiyeti değildir. Bukalemun, onu yırtıcı bir hayvan kılan pek çok yeteneğe de sahiptir. Hareketli gözleriyle avını çok iyi gözleyebilir. Tek başına diğerinden bağımsız hareket edebilen gözleri konik bir kas yapısının içindedir ve böylece 1800'lik bir açıyla öne, arkaya ya da tam aşağıya bakacak şekilde dönebilir. Bukalemun böylece çevredeki böceklerden bir gözünü ayırmazken, diğeriyle de sürekli olarak gelebilecek tehlikeleri kollayarak kendini korur.
Bukalemunlar; Chamaeleonidae familyasına bağlı kertenkelelerdir ancak, bir çok yönden öbür kertenkelelerden farklılıkları bulunduğundan, bazı bilim adamları kertenkeleleri Rhiptoglossa alttakımına dahil ederler.
Bukalemunları diğer kerdenkelelerden ayıran en önemli özelliği, ayakların, dilin ve gözlerin alışılmadık biçimleri ve renk değiştirme özelliğidir.
Bukalemunlar 4 cinste toplanır, bunlardan da yaklaşık 90 kadar tür çıkar. Bukalemun türlerinin bütün üyeleri, Eski Dünya'da (Yarısından çoğu Madagaskar adasında, geri kalanlarsa Büyük Sahra Çölü'nün güneyinde) yaşarlar. Chamaeleo chamaeleon türü ise Akdenizin İspanya ile Suriye arasındaki bölümünde yaşar.
Bukalemunların büyük çoğunluğu Chamaeleo cinsinde toplanır bunlarağaçlık ve makilik alanlarda yaşarlar. Brookesia cinsine girenler, yer altında yada kayalıkların arasında yaşarlar. Leandria ve Evoluticauda cinslerin ise kuyrukları Chamaeleo cinsindeki gibi kavrayıcı değidir.
Bukalemunların uzunlukları 8-60cm. arasında değişse de genelde uzunlukları 30 cm. kadardır. Çok yavaş yürürler bir dal üzerinde dakikada en fazla 12 adım atabilirler. Dilleri boylarının yaklaşık 1-1.5 katı uzunluğundadır ayakları ve kuyrukları ise dalları kavrayacak şekilde gelişmiştir. Gözleri birbirlerinden bağımsız hareket edebilir, yani bir gözüyle yukarı bakarken diğeri ile aşağıya bakabilir.
Derilerinin rengini sarı, yeşilin çeşitli tonları, kiremit kırmızısı, kestane rengi ve siyaha çevirebilirler hatta bunlar üzerinde görünmemesini sağlayacak benekler veya çizgiler oluşturabilirler.
Bütün bukalemunlarda olduğu gibi Chamaeleo chamaeleon'un da vücudu yanlardan basıktır. Parmaklar ikisi bir arada üçü bir arada bitişmiltir ve kavrayıcı bir kıskaç şeklindedir. Gövdenin üst ve orta kısmmında daha büyük pulların meydana getirdiği uzunlamasına bir sırt çıkıntısı vardır. Vücudun alt tarafında çeneden kuyruğa doğru uzanan ve biraz daha iri pullardan oluşmuş açık renkli bir çizgi vardır.
Renk ve deseni sabit değidir, duruma göre, yeşil, gri, kahverengi, siyah ve bunların çeşitli tonlarına değişebilir. Zemin rengi üzerinde, koyu veya açık renkte şerit veya lekeler bulunur. Karın altında çeneden anüse kadar uzanan sarımsı çizgi çoğunlukla renk değiştirmez. Erginlerin boyu 24-30cm. arasındadır.
Bukalemunlar ağaçlarda yaşarlar. Kavrayıcı ayakları ve kuyruğu ile dallar üzerinde rahatlıkla hareket edebilirler. Avlanmak için dalda sakin olarak durur, yakın bir mesafede bir böcek görürlerse, dilini birden dışarı fırlatarak avını yakalarlar. Dişi bir seferde 20 kadar yumurtayı toprağa kazdığı bir çukura bırakır, Elipsoid şeklindeki yumurtaların boyu 18-20mm. kadardır. Türkiye'de Akdeniz bölgesi ve Ege bölgesinin sıcak ve ağaçlık biotoplarında bulunur.
Doğanın Renk Cambazları
Bukalemunların deri rengi sarı, yeşilin çeşitli tonları, kiremit kırmızısı, kestane rengi ve siyaha dönebilir, hatta deri üzerinde benekler ve çizgiler oluşabilir. Gözleri birbirinden bağımsız olarak döner. Gözlerden biri yukarı ve sağa odaklanırken diğeri aşağı ve sola bakabilir ve 360 derecelik görüş alanı vardır. Bu özelliğini avının uzaklığını hesaplamada kullanır. Solucan şeklinde olan dil, bukalemunun vücudundan daha uzun olup, dillerinin ucu sürekli olarak yapışkan bir sıvı ile nemlendirilen piston şeklinde yumruya sahiptir.
Günümüzde bulunabilen ve pet hayvanı olarak yetiştirilen bukalemun ırkı peçeli bukalemunlardır. Bakımları için tüneyebilecekleri uzunlukta bir kafese, ilave ısı ve ultraviyole ışığı kaynağına, damlama tarzında akan su kaynağına ve beslenme için çeşitli böceklere gereksinim duyarlar.
Peçeli bukalemunların doğal yaşam alanı Yemen�in batısı ile Suudi Arabistan�ın güneyindeki dağlık bölgeler kenarında su birikintisi, yeşilliğin ve dolayısıyla böceklerin bulunduğu yerlerdir. Bu bölgeler nisbeten daha nemlidir ve çevre sıcaklığı 20-43 0C arasında değişir. Yapraklardan sızan damlaları dilleriyle emerek su içerler. Bukalemunları sabah serinliğinde güneşlenirken, ağaç dalları ve çalılar üzerinde görmek olasıdır.
Bukalemunların tırmanmaya yarayan uzun kuyrukları ve dalları kavramaya yarayan güçlü ayakları vardır. Deri rengi sarı, yeşilin çeşitli tonları, kiremit kırmızısı, kestane rengi ve siyaha dönebilir, hatta deri üzerinde benekler ve çizgiler oluşturabilirler. Gözleri birbirinden bağımsız olarak döner. Gözlerden biri yukarı ve sağa odaklanırken diğeri aşağı ve sola bakabilir ve 360 derecelik görüş alanı vardır. Bu özelliğini avının uzaklığını hesaplamada kullanır. Solucan şeklinde olan dil bukalemunun vücudundan daha uzun olup, dillerinin ucu sürekli olarak yapışkan bir sıvı ile nemlendirilen piston şeklinde yumruya sahiptir.
Nasıl Avlanırlar?
Avlanacakları zaman avlarına sessizce yaklaşırlar, gözlerini avlarına odaklarlar ve bir dil boyu kadar yaklaştıklarında ağızlarını yavaşça açarlar, dil kemiği ileriye doğru sürülür ve dilin üçte ikisi çok hızlı şekilde ileriye doğru fırlatılır. Dilin ucundaki yumru avına yapışır. Sonra dil ağza çekilir. Bukalemunlar böcek yiyerek beslenirler. Yaşayabilmeleri için günde en azından 20-30 canlı sinek, 7-8 orta boy canlı çekirge ya da 10 kadar ufak canlı hamamböceği ile beslenmelidir.
Neden Renk Değiştirirler?
Erkekler ve dişiler arasında bazı yapısal görünüm farklılıkları vardır. Erkekler 45-60 cm, dişiler 30 cm uzunluğundadır. Her iki cinste de renk değiştirme özelliği vardır, fakat erkekler daha parlak görülür. Renk değiştirme sinirsel uyarımlarla denetlenir. Bukalemunların rengi sağlık durumuna, bölgesine yapılan saldırılara, çiftleşme dönemine, deri değiştirme dönemlerine, yaşa, cinsiyete, çevre sıcaklığına, ışığa ve mevsime göre değişiklik gösterir. Korku ve sinirlenme halinde ani ya da kademeli renk değişikliği meydana gelir.
Yalnız Yaşarlar
Yaşam süreleri erkeklerde 7-10, dişilerde 4-6 yıldır. Bukalemunlar yalnız yaşayan hayvanlardır. Yanlarına başka bir bukalemun konulduğunda strese girip iştahsız hale gelirler. Bukalemunlar ürkek ve yavaş hareket eden canlılardır. Korkutulduklarında tıslar ve renk değiştirirler. Tutulduklarında strese girip hastalanabilirler. Ele alınmak istendiğinde sırt, boyun ya da kuyruğundan tutulmamalıdır. Bukalemunun kendiliğinden ele tırmanmasına izin verilmelidir. Akvaryum tarzında camdan yapılan kafesler bukalemunlarda strese neden olduğundan kafesler camdan başka bir materyal kullanılarak yapılmalıdır. Kafeste bukalemunun tırmanabileceği dallar yeşil bitkiler bulundurulmalıdır. Çevre sıcaklığı gündüz 26.5 0C, gece 210C, güneşlenme alanı 32-37.5 0C olmalıdır. Isıtma için 75 wattlık lamba ve reflektörden yararlanılır. Geceleri gerekli ısıya ulaşmak için oda ısıtıcıları ve kızılötesi lambaları kullanılabilir. Direkt güneş ışığı D3 vitamini sentezi için uygundur fakat aşırı sıcaktan kaçınılmalıdır. Direkt güneş ışığına alternatif olarak full spektrumlu ultraviyole lambaları kullanılabilir.
